Taalbeleid en taalpromotie van het Nederlands

 

---

Taalvrijheid en taalwetten

 

Art. 30 van de in 1831 aangenomen Grondwet luidt dat het gebruik van de in België gesproken talen vrij is. Dat komt er in de praktijk op neer dat het de inwoners vrij staat gebruik te maken van welke taal zij willen in de privésfeer, maar voor contacten met de overheden is de keuze beperkt tot de officiële talen Frans, Nederlands en sinds 1919 ook het Duits. Hetzelfde artikel van de Grondwet bepaalt verder dat het taalgebruik niet kan worden geregeld ‘dan door de wet en alleen voor handelingen van het openbaar gezag en voor gerechtszaken’.

Via de taalwetgeving werd het taalgebruik in België in diverse domeinen geregeld. De federalisering van het land vanaf 1970 legde de bevoegdheid voor de regeling van het taalgebruik in bestuurszaken, in het onderwijs en in de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel bij de Vlaamse en Franse Gemeenschap.

---

 

De kennis van het Nederlands wordt door de Vlaamse overheid gezien als een van de belangrijkste voorwaarden voor integratie. Op de schoolbanken, de arbeidsmarkt, in het sociale en culturele leven en ook in alledaagse communicatie verhoogt het de zelfredzaamheid en de kansen om volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving. Een gemeenschappelijke taal wordt aanzien als 'een noodzaak om samen-leven te bevorderen'.[1]

Taalbeleid en taalpromotie vormen dan ook de kerntaken van het nieuw Extern Verzelfstandigd Agentschap (EVA) Integratie en Inburgering, dat sinds 2015 alle initiatieven op dat vlak in Vlaanderen en Brussel overkoepelt.

In het decreet betreffende het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid worden de begrippen toegelicht. Taalbeleid wordt er in omschreven als ‘een consistent en structureel geheel van maatregelen op organisatieniveau, gericht op het wegwerken van taaldrempels voor anderstaligen enerzijds, en het creëren van maximale taalleerkansen Nederlands voor de anderstalige anderzijds’.[2]

De wetgever ziet taalpromotie als ‘het geheel van acties dat tot doel heeft om enerzijds anderstaligen te stimuleren om Nederlands te leren, te oefenen en te gebruiken, en om anderzijds Nederlandstaligen te stimuleren en te ondersteunen om anderstaligen maximale leer, oefen- en gebruikskansen Nederlands te bieden'.[3] Iedere plek waar Nederlands gesproken wordt, is een potentiële oefenplek voor een NT2-cursis, aldus de Vlaamse overheid, die ook de Nederlandssprekenden wil sensibiliseren om zelf Nederlands te blijven gebruiken in contacten met anderstaligen.

Volwassen anderstaligen konden sinds 2004 terecht in een van de 8 Huizen van het Nederlands, die per provincie en in de grote steden, het aanbod aan NT2 volwassenenonderwijs overkoepelden en ingeschakeld werden in de inburgeringstrajecten voor anderstalige nieuwkomers. Vanaf 2015 zijn deze huizen, op het Brusselse Huis van het Nederlands na, opgegaan in het Agentschap Integratie en Inburgering en voor de steden Antwerpen en Gent in respectievelijk het stedelijk Agentschap atlas-Antwerpen en het stedelijk Agentschap IN-Gent.

De internationalisering van Brussel en Rand en vooral het duale karakter van de instroom zorgt voor bijzondere uitdagingen op het gebied van taalbeleid en taalpromotie. Voor een grote groep, vaak tijdelijke en hooggeschoolde, nieuwkomers uit de EU, levert het gebrek aan kennis van het Nederlands weinig hindernissen op, terwijl het voor anderstalige inwijkelingen van buiten de EU vaak een voorwaarde is om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt en tot sociale voorzieningen. Een groot deel van deze laatste groep wordt een inburgeringstraject opgelegd, dat voorlopig enkel verplicht is in het Vlaams Gewest. Het grootste deel van de inburgeringstrajecten, zo'n 66 %, gebeurt niettemin op vrijwillige basis.

 

In de Vlaamse Rand rond Brussel kreeg vzw ‘de Rand’, eveneens een EVA, de opdracht om taalpromotie op zich te nemen en initiatieven te ontwikkelen om de anderstalige inwoners uit te nodigen om er Nederlands te spreken. Deze initiatieven situeren zich, anders dan bij bijvoorbeeld die van de Huizen van het Nederlands, meer in de vrijetijdssfeer. Naast het grote aanbod NT2 cursussen, biedt vzw 'de Rand' er een gediversifieerd aantal laagdrempelige activiteiten, zoals praatcafé 'Combinne', een pictogrammendatabank en -woordenboekjes, workshops, vaak ook gericht op specifieke doelgroepen, zoals de taalstimulering in sportclubs, de acties bij handelaars en organisaties en de taalstages voor kinderen. Een aantal van deze activiteiten wordt in samenwerking met de Provincie Vlaams-Brabant georganiseerd. De provincie creëerde in samenwerking met Kind & Gezin ook een 'taaloverlevingskit' met zakwoordenboekjes toegespitst op de communicatie van jonge ouders.

---

 

De omgang met de toegenomen taaldiversiteit zorgt er voor dat ook bedrijven, organisaties, gemeentelijke en andere overheden een specifiek beleid ten aanzien van taalgebruik ontwikkelen. Het begrip taalbeleid of talenbeleid vindt vooral een wijde verspreiding in de onderwijscontext. Hoewel uit onderzoek vooral de sociale achtergrond de doorslaggevende factor voor schoolachterstand blijkt, is ook een taalachterstand niet bevorderlijk voor de schoolprestaties.[5] Een aangepast taalbeleid op school kan bijgevolg bijdragen om de ongelijkheid op school te verminderen en de onderwijskansen van alle talige leerlingen te verbeteren. Taalbeleid wordt in dit verband omschreven als 'een geheel vanstructurele en strategische maatregelen om de dagelijkse praktijk van een school aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen om, door hun taalvaardigheid te verhogen, ook hun algehele ontwikkeling te bevorderen en onderwijsresultaten te verhogen'.[6] Recent onderzoek bevestigt dat een positieve houding tegenover de moedertaal bevorderlijk is voor het aanleren van andere talen en dat meertaligheid (van minderheidstalen) van leerlingen en diversiteit in het algemeen nog te weinig als een troef wordt gezien in schoolmiddens.[7]

---

---