Documentatiecentrum Vlaamse Rand, Rand-ABC-fiche, april 2013
Inleiding
De functie van adjunct van de gouverneur bestaat enkel in de Provincie Vlaams-Brabant en is een typische emanatie van de communautaire pacificatieprocessen die België kenmerken. De functie werd gecreëerd als onderdeel van een breder compromis om de eventuele impact en gevolgen van de splitsing van de provincie Brabant op te vangen voor de Franstalige bewoners in de rand rond Brussel. Samen met andere instellingen als de Vaste Commissie voor Taaltoezicht en de vice-gouverneur van Brussel-Hoofdstad dient de adjunct van de gouverneur de taalvrede mee te bewaken.
De adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant is belast met de controle op de toepassing van de wetten en verordeningen op het gebruik van de talen in bestuurszaken en onderwijs in de 6 randgemeenten met een bijzonder taalstatuut: Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wemmel en Wezembeek-Oppem.(1) Hoewel er ook in het Franstalige landsgedeelte gemeenten zijn waar Nederlandstalige inwoners taaltegemoetkomingen genieten, is de uitzonderlijke situatie enkel van toepassing in 6 randgemeenten van Brussel in Vlaams-Brabant. De aanwezigheid van Franstalige inwoners in deze gemeenten nam fel toe als gevolg van verstedelijkingsprocessen na WOII, ongelijke sociaal-economische verhoudingen en de onderwijssituatie. De machtspositie van deze Franstalige inwoners en de koppeling van hun situatie aan die van de Brusselse Vlamingen in de hoofdstedelijke instellingen, verklaren mee het ontstaan van de functie van adjunct van de gouverneur.
Oorsprong van het ambt
Bij de splitsing van de Provincie Brabant in Vlaams- en Waals-Brabant en Brussel, in het kader van het Sint-Michielsakkoord (1992) en doorgevoerd vanaf 1 januari 1995, werd het territorialiteitsprincipe structureel doorgetrokken. Om tegemoet te komen aan de vraag van Franstaligen om in het Nederlandstalige taalgebied verder te beschikken over een instantie die taaltoezicht uitoefent en de toepassing van de taalwetgeving controleert, werd in 1995 de functie van adjunct van de gouverneur van Vlaams-Brabant in het leven geroepen, naar analogie met de vice-gouverneur van het tweetalige Brussel-Hoofdstad. In de vroegere provincie Vlaams-Brabant had de vice-gouverneur de opdracht om in heel de provincie toe te zien om de naleving van de taalwetten. Samen met de splitsing van de provincie werd bijgevolg ook deze functie in 2 gedeeld: voor het Brussels gewest blijft een vice-gouverneur actief en de 6 faciliteitengemeenten kregen de adjunct van de gouverneur om hun taalgrieven te behandelen.
Parallellisme met de vice-gouverneur voor Brussel
In discussies over de legitimiteit van de functie van adjunct van de gouverneur, werd steeds naar het parallellisme met de vice-gouverneur van Brussel-Hoofdstad verwezen. Als pendant van de vice-gouverneur van Brussel-Hoofdstad, voert de adjunct van de gouverneur ook precies dezelfde taken uit, op een uitzondering na: enkel de Brusselse vice-gouverneur is bevoegd om de Brusselse gouverneur te vervangen tijdens diens afwezigheid. De Vice-gouverneur is eveneens een federaal ambtenaar, benoemd na eensluitend advies van de ministerraad, maar hij staat onder het gezag van de Brusselse regering. Het verschil tussen beide functies komt ook tot uiting in de benamingen. Voor Brussel bleef de titel van vice-gouverneur behouden, maar op aandringen van de Vlaamse onderhandelaars, werd voor de omschrijving adjunct gekozen.(2) In de wetteksten werden bovendien zowel de omschrijving adjunct van de gouverneur als adjunct-gouverneur gebruikt.(3)
Bevoegdheden: 'algemeen specifiek administratief toezicht'
De rol van de adjunct van de gouverneur is tweeledig.(4) Er is de controle-opdracht die het specifiek administratief toezicht op de gemeentelijke overheden in de 6 gemeenten in houdt.(5) De burgemeesters van deze gemeenten dienen binnen de acht dagen afschriften toe te sturen van die besluiten die de toepassing van de taalwetgeving betreffen. Uit de praktijk blijkt echter dat niet alle lokale administraties deze informatie consequent doorsturen. Indien de beslisssingen niet in overeenstemming zijn met de taalwetgeving, kan de adjunct van de gouverneur ze schorsen, waardoor de beslissing in kwestie gedurende 40 dagen geen uitvoering kan krijgen. De Vlaamse regering en de provincie Vlaams-Brabant kunnen op hun beurt deze schorsing vernietigen. Het tweede luik van de takenpakket is het onderzoek van klachten over de schending van de taalwetgeving die door particulieren uit de 6 gemeenten worden ingediend. Binnen deze opdracht kan de adjunct van de gouverneur een onderzoek opstarten, bemiddelen tussen klager en overheid, vaststellingen en aanbevelingen doen of de klacht overmaken aan de Vaste Commissie voor Taaltoezicht voor verdere behandeling. Deze rol wordt ook omschreven als die van taal-ombudsman. De adjunct van de gouverneur heeft daartoe een eigen kabinet met personeel ter beschikking.(6) Deze diensten worden gehuisvest in het provinciegebouw in Leuven, maar werken volledig onafhankelijk van de provincie. De kosten worden gedeeld door de Vlaamse en federale regering.
Van bij de aanvang staat deze functie ter discussie. Zowel in de oppositie als bij de meerderheidspartijen gingen stemmen op om de functie af te schaffen.(7) De taken van de adjunct-gouverneur sluiten immers sterk van bij die van de VCT en bovendien werd het steeds verminderende aantal klachten, als argument ingeroepen. Naarmate de rechtspraak meer duidelijkheid bracht over bepaalde vaagheden en twistpunten, daalde het aantal klachten en bijgevolg de werklast van de dienst. Naar aanleiding van de pensionering van adjunct-gouverneur Guy Desolre in 2005 werden opnieuw reserves tegen het ambt geuit en en ook toen in 2012 in Brussel een leemte ontstond na de pensionering van de Brusselse vice-gouverneur Hugo Nijs en niet meteen een Nederlandstalige opvolger werd aangesteld, werd het voortbestaan ervan in vraag gesteld. De critici roepen daarbij ook budgettaire argumenten in. De adjunct van de gouverneur wordt immers qua statuut en verloning gelijkgeschakeld met die van de provinciegouverneur, terwijl de taken beperkt zijn tot 6 gemeenten. Zoals al gezegd, kadert deze functie binnen de pacificatiepogingen van het Belgische politieke bestel met het oog op communautaire rust en dat heeft een prijs.
Kerncijfers: Aantal klachten sinds 1995
Grafiek 1: Aantal ingediende klachten bij de adjunct van de gouverneur, periode 1995-2004
Op basis van de activiteitenverslagen van de adjunct van de gouverneur kan een beeld worden gevormd van de aard en van het aantal klachten dat tot nog toe is toegekomen. In de activiteitenverslagen tot 2004 werd de informatie echter op een andere wijze aangeleverd. Toen werden de aantallen klachten vermeld, terwijl voor de periode vanaf 2005 enkel percentages behandelde zaken worden opgegeven. De duidelijke piek in 1998 heeft te maken met de commotie rond de omzendbrief Peeters.(8)
Herkomst van de klachten
Het merendeel van de klachten komt van inwoners van de 6, maar ook vanuit het Brussels gewest en vanuit andere gemeenten in Vlaams-Brabant komen klachten toe. Recent kunnen ook klachten per email worden toegestuurd en in dat geval wordt de herkomst niet opgetekend.
Grafiek 2: Verhouding Nederlandstalige / Franstalige klachtindieners, 1995-2009
Zoals te zien in bovenstaand overzicht, schommelt de verhouding Nederlandstaligen - Franstalige klachtindieners rond de helft, met uitzondering van de periode 1997-1999. Toen was een duidelijk overwicht van Franstalige klachten waar te nemen.
Aard van de klachten
Zoals al aangegeven, heeft de adjunct van de gouverneur meerdere opdrachten. Het grootste deel van de werklast betreft het toezicht op de lokale administraties, zoals blijkt uit onderstaande tabel op basis van de activiteitenverslagen van de huidige adjunct van de gouverneur, Valérie Flohimont.
Tabel 1: Verdeling dossiers volgens aard van de opdracht (in percentages)
| administratief toezicht | klachten | advies / informatie | vraag om tussenkomst | |
|---|---|---|---|---|
| 2005-2007 | 94 | 4 | 2 | |
| 2008-2009 | 94 | 1 | 4 | 1 |
| 2010-2011 | 88 | 4 | 7 | 1 |
In verhouding met vorige periodes worden meer beslissingen geschorst. In de periode 2005-2007 gaat het om 2% van de beslissingen of een verviervoudiging in vergelijking met voorgaande periode, in 2008-2009 om 4%. De meeste tussenkomsten en vrijwel alle schorsingsbeslissingen en hebben betrekking op de aanstellingen van het onderwijzend en administratief personeel in de Franstalige gemeentelijke basisscholen.(9)
Een ander verschil met haar voorganger is dat de huidige adjunct van de gouverneur zich in meer zaken onbevoegd verklaart. Voor de periode februari 1995 tot september 2005 was dat slechts in 1% van de gevallen, terwijl het voor de periode 2005-2007 oploopt tot 19% en voor 2008-2009 zelfs tot 25% van de klachtendossiers.(10)
Pacificatiepolitiek
De wetgever had de bedoeling gehad om onenigheden tussen de gemeenschappen zo veel als mogelijk op te lossen door de taalwetgeving, door aanpassingen aan de staatsstructuren, door het overleg te encommissioneren en door het oprichten van instanties die in staat zijn om de twisten te kanaliseren en de dagelijkse werking van de regering niet te verhinderen. De creatie van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht, de adjunct van de gouverneur van Vlaams-Brabant en en de vice-gouverneur van Brussel-Hoofdstad dienen gezien te worden in kader van dergelijke taalconflictpreventie door de overheid. Verder onderzoek zou uitsluitsel kunnen geven over de impact van communautaire strijdmomenten op de werking van deze instanties. Hoe de onduidelijkheden en twistpunten in de wetgeving, en de interpretatiemarges die daardoor ontstonden, aanleiding gaven tot klachten of vragen om advies, is eveneens nog een open onderzoeksterrein. Nemen deze klachten af na uitspraken van de bevoegde rechtsorganen? Deed bijvoorbeeld de bevestiging van de rechtsgeldigheid van de circulaire Peeters het aantal klachtindieners teruglopen? Ook een vergelijkend onderzoek naar mogelijke correlaties tussen de inkomende vragen en klachten bij deze bemiddelende instanties, zou meer licht werpen op hun conflictregulerende werking.
VOETNOTEN
9 Flohimont Valérie, Activiteitenverslag van de diensten van de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 2008-2009, p. 8. Intussen bracht rechtspraak van het Grondwettelijk hof (arrest 65/2006 en arrest 124/2010) meer klaarheid inzake de gelijktijdige toepassing van de onderwijstaalwet en de bestuurstaalwet en over de taalkennisvereisten van het onderwijzend personeel.
10 Flohimont Valérie, Activiteitenverslag van de diensten van de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 2008-2009, pp. 14-15.
Ann Mares, april 2013.
MEER INFORMATIE
- Clement Jan, D'Hondt Hans, Van Crombrugge Jan, Vanderveeren Christine, Het Sint-Michielsakkoord en zijn achtergronden, Maklu Uitgevers, 1993.
- Desolre Guy, De vijfde staatshervorming en haar administratieve gevolgen voor het ambtvan Adjunct van de gouverneur, Leuven, Dienst van de Adjunct-gouverneur, december2001.
- Koppen Jimmy, Distelmans Bart, Janssens Rudi, Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijken, in Brusselse Thema's 9, VUBPRESS, 2002.
BRONNEN
-
Desolre Guy, Activiteitenverslag van de adjunct-gouverneur (1 januari 1995 - 29 februari 1996)
-
Desolre Guy, Tweede activiteitenverslag van de adjunct-gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant (1 maart 1996-28 februari 1997)
-
Vierde activiteitenverslag van de adjunct-gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 1998
-
Vijfde activiteitenverslag van de adjunct-gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 1999
-
Zevende activiteitenverslag van de adjunct-gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 2001
-
Flohimont Valérie, Activiteitenverslag van de diensten van de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 2005-2007, Leuven, Diensten van de adjunct van de gouverneur, 2009.
-
Flohimont Valérie, Activiteitenverslag van de diensten van de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, 2008-2009, Leuven, Diensten van de adjunct van de gouverneur, s.d.