Documentatiecentrum Vlaamse Rand, Rand-abc-fiche, 2012
Inleiding
Door haar meervoudige hoofdstedelijke functies is Brussel uitgegroeid tot een grootstad met kosmopolitisch karakter waar meer dan 100 thuistalen worden gesproken. Haar rol als internationaal politiek en economisch machtscentrum zorgt voor de aanwezigheid van een groot aantal (inter)nationale beslissingsorganen, buitenlandse organisaties en hoofdzetels van multinationals en naar schatting 160.000 buitenlandse werknemers of zogenaamde expats. De impact van de internationale rol van Brussel is ook voelbaar in de omliggende gemeenten, waar zich eveneens internationale instellingen en bedrijven en hun arbeidskrachten vestigen.1
Aantrekkingspool Brussel
Brussel oefent als hoofdzetel van de Europese instellingen en als vestigingsplaats van internationale organisaties als de NATO een grote aantrekkingskracht uit op andere gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties die er hun hoofdkwartieren vestigen en op buitenlandse bedrijven, die de nabijheid van de beslissingsmacht opzoeken om hun activiteiten te ontplooien. Brussel moet enkel Washington DC voorlaten in het lijstje van internationale politieke wereldsteden, met hoge concentraties ambassades en consulaten (meer dan 150) en een aanwezigheid van naar schatting 5.200 diplomaten, 1.100 journalisten en tussen de 15.000 en 20.000 lobbyisten.2 Ongeveer 40.000 mensen zijn tewerkgesteld in de Europese instellingen. Daarbovenop zorgen de bijna 300 regionale vertegenwoordigingen, 2.500 andere internationale instellingen, meer dan 2.000 internationale bedrijven en 150 internationale advocatenkantoren op hun beurt voor meerdere duizenden jobs. Reken daar nog logistieke diensten (relocatieagenten en vertalers) en andere nevenactiviteiten bij om op een geschat aantal van tussen de 120.000 en 160.000 expats in Brussel en de Rand uit te komen.3 Haar rol als wereldtrefpunt van economische en politieke macht levert Brussel heel wat tewerkstelling op voor hoogopgeleide buitenlandse werknemers, die doorgaans als expats worden omschreven.
Definities expats
Hun precieze aantal in Brussel en de Rand kan moeilijk worden berekend, omdat de groep zelf moeilijk kan worden afgebakend. Met expats of expatriates worden doorgaans hooggeschoolde buitenlandse werknemers bedoeld die (alleen of met hun gezin) tijdelijk hun thuisland inruilen voor een gastland. Meestal beperkt het verblijf zich tot 3 à 4 jaar. Het gaat voornamelijk om ingezetenen van de Europese lidstaten die naar Brussel verhuisden om redenen van tewerkststelling, maar ook om werknemers van bedrijven van de rijkere Westerse landen buiten Europa wiens bedrijf of organisatie hen naar België bracht. In de literatuur worden aan deze subgroep bepaalde sociale kenmerken toegeschreven. Het zou gaan over een goedbetaalde elite met een transnationale, kosmopolitische levensstijl die vaak weinig interesse en verbondenheid met de lokale gemeenschap vertoont en zich terugtrekt in eigen netwerken. Het land van oorsprong, de hogere opleiding en status impliceren tevens een onderscheid met ‘gewone’ migranten die verhuisden met de bedoeling in een ander land een nieuwe toekomst en werk te vinden en van wie een snelle integratie in de lokale gemeenschap verwacht wordt.
Spreiding
Expats vestigen zich in hoofdzaak in de Brusselse gemeenten, maar ook in toenemende mate in de Vlaamse Rand. Daar heeft bijna 1 op 10 inwoners een niet-Belgische nationaliteit, maar het aantal inwoners met Europese roots is nog groter. In deze cijfers is immers geen rekening gehouden met de genaturaliseerde Europeanen.4 Niet alle Europeanen in Brussel en de Rand zijn expats, maar hun aantal geeft wel een indicatie van hun impact. In de Brusselse regio wordt het aantal Europeanen geschat op 160.000 en daar komen ongeveer 35.000 Europeanen bij die hun verblijfplaats in de Rand hebben. Vooral de groene, meer residentiële gemeenten in het zuidoosten van Brussel blijken gegeerd.
Uit recent onderzoek van Willaert en Koelet naar de vestigingspatronen van Europeanen in Brussel en de Rand bleek dat West-Europese inwijkelingen vooral de zuidoostelijk gelegen Brusselse gemeenten en de aangrenzende gemeenten in de Rand opzoeken. De grootste groepen West-Europeanen komen voor in Kraainem, Tervuren, Wezembeek-Oppem, Overijse en Zaventem, waar ze rond de 20% en meer van de bevolking uitmaken.5 Het gaat vooral om inwijkelingen uit Italië, Nederland, Frankrijk, Groot-Brittanië, Duitsland en Spanje. Zuid-Europeanen wonen vooral in het Noordoosten (Vilvoorde) en Zuidwesten (Sint-Pieters-Leeuw) eveneens in het verlengde van de Brusselse spreidingspatronen. Uit het onderzoek bleek ook dat de Europese aanwezigheid weliswaar een sterke toename kent de laatste decennia, vooral via instroom uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar dat het toch ook gaat om een bevolking die gekenmerkt wordt door een sterke inplanting en integratie. Bijna de helft van de bevolking van Europese origine is hier geboren en ongeveer 1/3de van de gehuwde of samenwonende Europeanen in de Vlaamse Rand is samen met een Belgische partner.6
Percentage inwoners met een Europese nationaliteit (behalve Belgen) in de gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Vlaamse Rand, 1961 - 2008
Onthaalstructuren en eigen netwerken
Ook door de overheden worden initiatieven genomen om nieuwkomers te informeren. De inspanningen van de Vlaamse overheid zijn er onder meer op gericht om de nieuwe bewoners te laten kennis maken met de lokale structuren en gewoonten. In de informatiecampagnes wordt het Vlaamse karakter van de gemeente benadrukt en worden anderstaligen aangemoedigd om de officiële taal van het gebied te leren kennen en te gebruiken.8
Expats en taalgebruik
Imago
Uit eerder onderzoek was al gebleken dat expats zich een eerder negatief beeld van de huidige Vlaamse Rand vormen.10 Het randbeleid, dat er op gericht is het Vlaamse karakter te ondersteunen, wordt ook volgens de survey van Rudi Janssens weinig begrepen en als negatief gepercipieerd. De houding wordt wel positiever naarmate cursussen Nederlands werden gevolgd. Algemeen wordt twee- of meertaligheid als positief ervaren. Dat verklaart ook mede waarom deze groep meer geneigd is te kiezen voor een meertalige school en ook eerder voor tweetalige lijsten zal stemmen bij verkiezingen. Hoewel de bevraagde expats verklaarden zich betrokken te willen voelen bij het lokale beleid, bleek bij de recente lokale verkiezingen opnieuw dat slechts een minderheid van de buitenlandse kiesgerechtigde bevolking zich had geregistreerd om te kunnen gaan stemmen.11
Engels
De voornoemde survey geeft ook een beeld van het taalgebruik van expats.12 Het Engels is dominant in de Rand, zowel in contacten met vrienden, als met de buren en als eerste contact met de huisarts of in het ziekenhuis. In Brussel staat het Frans op de eerste plaats. In de werkomgeving wordt eveneens voornamelijk Engels gebruikt en het Frans blijkt de taal van het eerste contact op straat en bij het winkelen.
Lusten en lasten
De gevolgen van de Europese en internationale roeping van Brussel en de daarmee gepaard gaande komst van buitenlandse werkkrachten zijn steeds op gemengde gevoelens onthaald. De impact in de Rand wordt gesitueerd op verschillende niveaus. De aanwezigheid van Europese instellingen en buitenlandse bedrijven vormen een sterke impuls voor de tewerkstelling en voor de (regionale) economische groei en welvaart. De salarissen liggen er vrij hoog, wat in de Rand zorgt voor relatief hoge inkomens en ook de waarde van de huizen is er de afgelopen decennia sterk gestegen. Het effect op de prijzen op de woningmarkt is echter ook een van de meest aangehaalde negatieve effecten.13 De vrees voor sociale verdringing komt er bovenop de druk op het Nederlandstalige karakter in de regio door de instroom van anderstalige bevolking in de gemeenten.14 Bevolkingsprognoses voorspellen dat de Rand, net als Brussel, ook de komende jaren te maken zal hebben met een aanzienlijke bevolkingstoename, rechtstreeks en via inwijking uit de Brusselse gemeenten.
VOETNOTEN
1 In april 2012 werd een colloquium georganiseerd over de toename van het internationale karakter in de Rand. De acta bevatten bijdragen over verscheidene aspecten van de internationale aanwezigheid in de gemeenten rond Brussel. Degadt Jan, De Metsenaere Machteld, Devlieger Mieke, Janssens Rudi, Mares Ann en Van Wynsberghe Caroline (red.), De internationalisering van de Vlaamse Rand rond Brussel, ASP, 2012.
2 In de betreffende literatuur verschenen uiteenlopende kerncijfers over de Europese en internationale aanwezigheid in Brussel. De hier vermelde cijfers werden overgenomen van de website van het Verbindingsbureau Brussel-Europa, meer bepaald uit de nota Brussel-Europa in cijfers, van Ans Persoons. VBBE, dec. 2009. In Brussel-Europa in cijfers wordt het aantal tussen 100.000 en 120.000 gesitueerd; Arjan Van Daal houdt het op een geschat aantal van 160.000, waarvan 25% buiten het Brussels Gewest woont. Van Daal Arjan, BruXpats. Het onthaal, het verblijf en de positie van expatrianten in Brussel, 2006, p. 7. Zie ook Janssens Rudi, Taalkennis van integratie van expats in de Rand rond Brussel, in: Degadt Jan, e.a. (red.), 2012, pp. 72-90 en Gatti Emanuele, Een definitie van de expats: hoogopgeleide migranten in Brussel, in: Brussels Studies, nr. 28, 2009.
Willaert Didier en Koelet Suzana, De Europese aanwezigheid in de Vlaamse Rand, in: Degadt Jan, e.a. (red.), p. 67.
MEER LEZEN
- Bernard Nicolas, De impact van de Europese Unie op het vastgoed in Brussel: tussen cliché en onderschatting, in: Brussels Studies, 21, september 2008.
- Corijn Eric, Macharis Cathy, Jans Theo en Huysseune Michel, De impact van internationale instellingen in Brussel: een benadering vanuit een multicriteria-analyse, in: Brussels Studies, 23, december 2008.
- De Groof Roel (red.),Brussels and Europe, Bruxelles et l'Europe, Brussel, ASP, 2008.
- De Gruyter Caroline, De Europeanen. Leven en werken in de hoofdstad van Europa, De Bezige Bij, 2006.
- Deschouwer K. & Mariette D., De westerse migranten in Brussel en in de rand, in: Brusselse Thema's1, VUBPRESS, Brussel, 1993.
- Gatti Emanuele, Een definitie van de expat: hoogopgeleide migranten in Brussel, in: Brussels Studies, 28, augustus 2009.
- Gall Yann, Brussel, Hoofdstedelijk Gewest voor 450 miljoen burgers, 2005.
- Hermia J.-P. & Perrin N., L'implantation des ressortissants européens à Bruxelles: Des logiques migratoires originales?, in: Chaire Quetelet 2003, Elargissement de l'Union européenne: Enjeux et implications socio-démographiques, Louvain-la-Neuve, Academia/Bruylant, 2003.
- Vandermotten Christian, Biot Valérie, Van Hamme Gilles, e.a. Impact socio-économique de la présence des institutions de l'Union européenne et des autres institutions internationales en Région de Bruxelles-Capitale. Eléments de mesure, ULB, IGEAT, mars 2007.
- Vermeyen Anouk, De woningmarkt in de rand rond Brussel: evoluties en knelpunten, Leuven, licentiaatsverhandeling KULeuven, 2007.
- Willaert Didier, De recente internationalisering van het Brussels gewest en de Vlaamse Rand, Interface Demography Working Paper 2010-2, Vakgroep SOCO, Vrije Universiteit Brussel, 2010.