Situering
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft een jonge bevolking in vergelijking met het Vlaams en Waals Gewest. Waar de gemiddelde leeftijd in Vlaanderen 42,04 jaar bedraagt en in Wallonië 41,70, is dit voor Brussel 37,52 jaar (BISA, 2019). Een jonge bevolking impliceert eveneens een hoger vruchtbaarheidscijfer waardoor de kloof met de andere gewesten nog toeneemt. Door het vrij verkeer van EU-burgers, de aanwezigheid van de Europese instellingen en recente migratiegolven van buiten Europa, werd Brussel eveneens een erg diverse stad Twee derde van de inwoners van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is van niet-Belgische origine. Hierdoor is Brussel, na Dubai, de tweede meest etnisch-cultureel diverse stad in de wereld (International Organization for Migration, 2015). Deze demografische evoluties, samen met de institutionalisering van de twee officiële taalgemeenschappen (Franstalig en Nederlandstalig), maken het samenleven in een tweetalige hoofdstad vrij complex (BISA, 2005). Deze demografische complexiteit maakt van Brussel een interessant sociaal labo voor onderzoekers (Neudt & Maly, 2010), zeker wanneer we de leefwereld van de jongeren nader willen bekijken.
Band met Brussel
In het politieke en maatschappelijke discours over diverse samenlevingen is sociale cohesie een van de centrale thema’s. Een afbrokkelende sociale cohesie uit zich in een toenemende sociale polarisatie. De manier waarop jongeren hun band met de stad percipiëren, en in welke mate ze er zich thuis voelen, speelt hierin een essentiële rol. Eén van de weinige onderzoeken naar de houding van jongeren ten aanzien van Brussel is in 2001-2002 door de VUB (Research in Brussels, 2002)[1] gevoerd en recent door het onderzoeksprogramma DEBEST[2] in schooljaar 2018-2019 herhaald.
In welke mate voelen Brusselse jongeren zich thuis in hun stad? Dit is één van de vragen waar op deze twee verschillende tijdstippen naar gepeild is. De survey is afgenomen bij leerlingen van het vierde leerjaar van het Nederlandstalig en Franstalig secundair onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De band die de jongeren voelen met hun stad werd bevraagd aan de hand van het item “In Brussel voel ik me thuis”. Onderstaande tabel geeft de resultaten van beide surveys weer.
Tabel. Perceptie jongeren over Brussel (2001-2002 versus 2018-2019)
Bovenstaande tabel illustreert dat sinds de eeuwwisseling het aantal jongeren dat zich thuis voelt in Brussel significant is toegenomen. Het onderzoek van 2018-2019 biedt de mogelijkheid om dieper op mogelijke verschillen binnen de jongerengroep in te gaan.
Waar een toenemende diversiteit vaak gezien wordt als oorzaak van polarisatie, speelt afkomst evenwel geen rol in de houding van de Brusselse jongeren. Ook het opleidingsniveau van de ouders resulteert niet in significante verschillen. Op basis van de onderwijsachtergrond zijn deze er wel. Zo voelen leerlingen uit het Franstalig onderwijs zich significant meer thuis in Brussel dan leerlingen uit het Nederlandstalig onderwijs. Ook inzake onderwijsvormen verschilt de houding van deze jongeren. Leerlingen uit het ASO scoren significant positiever dan deze uit het TSO, die zich op hun beurt dan weer meer thuis voelen dan deze uit het BSO. Tenslotte voelen jongens er zich beter thuis dan meisjes.
Besluit
Uit het onderzoek blijkt dat jongeren zich nu meer thuisvoelen in Brussel in vergelijking met 2001-2002. Anno 2019 merken we ook dat leerlingen die in het Franstalig onderwijs in Brussel school lopen, zich meer verbonden voelen met Brussel dan leerlingen uit het Nederlandstalig onderwijs, hetgeen er zou kunnen op wijzen dat taalgebruik een rol speelt in de identificatie van jongeren met hun woonomgeving. De resultaten geven eveneens aan dat het onderwijs een rol kan spelen in het proces van sociale polarisatie. Om te kunnen duiden in welke mate dit het geval is en wat aan de basis van dit proces ligt, is er evenwel meer onderzoek nodig.
Met het onderzoeksprogramma Democratic Empowerment of Brussels Education, Students and Teachers (DEBEST), een samenwerking tussen de Vrije Universiteit Brussel en de Erasmushogeschool Brussel, wil BRIO deze processen van sociale polarisatie bij jongeren nader analyseren. Essentieel hierbij is dat de groep van Brusselse jongeren als geheel bij het onderzoek wordt betrokken en niet als twee afzonderlijke taalgemeenschappen (Sacco, Smits, Kavadias, Spruyt & d’Andrimont, 2016).
Referenties
Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (2005). Atlas van de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bij de aanvang van de 21e eeuw. Nr 42. Brussel: IRIS.
Federaal Planbureau (2017). Demografische vooruitzichten 2016-2060. Bevolking en huishoudens. Brussel: Algemene Directie Statistiek – Statistics Belgium.
International Organization for Migration (2015). Migrants and Cities: New Partnerships to Manage Mobility (World Migration Report). Geneva.
Neudt, D., & Maly, I. (2010). Dé culturele identiteit of een meervoudige identiteit? In Identiteit en interculturaliteit: identiteitsconstructie bij jongeren in Brussel. Brussel: VUBPRESS.
Sacco, M., Smits, W, Kavadias, D., Spruyt, B. & d’Andrimont, C. (2016). BSI synthesenota. De Brusselse jeugd: tussen diversiteit en kwetsbaarheid. Brussels Studies.
[1] Dit onderzoek werd gefinancierd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in het kader van de actie Research in Brussels 2000 en uitgevoerd door onderzoekers van de Vakgroep Politieke wetenschappen VUB (zie o.m. Kavadias, 2004)
[2] onderzoeksprogramma Democratic Empowerment of Brussels Education Students and Teachers (DEBEST)