Documentatiecentrum Vlaamse Rand, Rand-abc-fiche, 2013
Inleiding
In en om Brussel liggen 4 Europese en een 20-tal internationale scholen die samen meer dan 15.000 leerlingen tellen.1 De meeste van deze scholen situeren zich in het zuidoosten van Brussel of in de zuidoostelijke Rand, m.a.w. precies daar waar de hoogste concentraties buitenlandse inwoners te vinden zijn. Het doelpubliek van deze scholen bestaat dan ook uit de kinderen van de zogenaamde expats, buitenlandse werknemers bij internationale bedrijven of organisaties. Omdat weinig onderzoek en basisgegevens beschikbaar zijn, kan de omvang en evolutie van deze scholen, net als de impact op de omgeving, moeilijk in kaart worden gebracht. Het gaat bovendien over private scholen waarover geen officiële gegevens, bijvoorbeeld m.b.t. de leerlingenaantallen, bekend worden gemaakt. Het aantal Brusselse kinderen dat school loopt in internationale of Europese scholen wordt op 4% geschat, maar voor de Rand is een dergelijke schatting niet beschikbaar.
Europese versus internationale scholen
Europese scholen werden opgericht door de EU en zijn in oorsprong bedoeld voor de kinderen van werknemers verbonden aan de Europese instellingen. Die genieten voorrang en gunstigere toegangsregels. Voor anderen is het zeer moeilijk om in een Europese school binnen te geraken, gezien ook deze scholen met een capaciteitsprobleem te maken hebben. In 2012 ging een nieuwe Europese school open in Laken en ook die zat bijna meteen aan de maximumcapaciteit van 2.500 leerlingen. De inplanting van deze vierde Europese school in een heel andere wijk aan de andere kant van de stad had onder meer tot doel om de EU-gezinnen aan te moedigen om zich ook in andere zones van het Gewest te vestigen.2 Bij het zoeken van een locatie voor een vijfde Europese school werd er sterk op aangedrongen dat deze zich "in de buurt van de belangrijkste werk- en woonzones van het EU-personeel" bevindt, waardoor de bekommernis om de aanwezigheid van deze hooggeschoolde bewoners meer te spreiden over het gewest naar het achterplan verschuift.3
De Europese scholen profileren zich als scholen waar meertalig onderwijs wordt aangeboden. Kinderen krijgen er les in de moedertaal, maar vanaf de eerste graad maken ze ook al kennis met een tweede taal en vanaf het tweede jaar met een derde taal. Na de Europese school met succes te hebben doorlopen wordt het Europese Baccalaureaat bekomen. Dat geeft in heel Europa toegang tot de universiteit.
Alle Europese scholen liggen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar internationale scholen zijn er zowel in de Brusselse gemeenten als in de omliggende gemeenten, meer bepaald in Kraainem, Overijse, Sint-Genesius-Rode, Tervuren, Wezembeek-Oppem, Zaventem. Verder werden ook in Lasne, Waterloo, Braine l’Alleud, Wavre, Court-Saint-Etienne en Leuven internationale scholen opgericht.
De internationale scholen In de Rand liggen precies in die gemeenten waar grotere groepen (hooggeschoolde) buitenlandse migranten wonen en op hun beurt trekt de aanwezigheid van deze scholen nieuwe buitenlandse inwoners aan. Bij de keuze van een woonplaats door expats spelen meerdere factoren. De nabijheid van het werk en een aantrekkelijke woonomgeving staan hoog op de verlanglijst, maar ook de aanwezigheid van een geschikte school is in hoge mate bepalend.4 Daarbij laten buitenlandse ouders zich leiden door informatie verstrekt via sociale en professionele netwerken en ook dat versterkt de concentraties van bepaalde nationaliteiten in gemeenten van de Rand. Daar waar een grotere aanwezigheid is van hooggeschoolde buitenlanders, bevinden zich ook de scholen en andersom blijken veel expats nabij de scholen te gaan wonen, waar zich bovendien al een hogere aanwezigheid van deze expats bevindt. Zo zijn er bijvoorbeeld de opvallende aanwezigheden van Nederlanders in Overijse, Duitsers in Wezembeek-Oppem en Britten in Tervuren.
Steunpunt Sociale planning, Minderheden in Vlaams-Brabant, 2010, p. 100.
Bij de schoolkeuze wordt ook gekeken naar de beginsituatie van het kind. Welke school werd eerder doorlopen? In welke taal? En welke school biedt de meeste mogelijkheden om eventueel nadien, bij terugkeer naar het thuisland, de draad in de scholen daar weer op te pikken? Natuurlijk kiezen niet alle buitenlandse inwoners voor de internationale scholen. Gezien de goede reputatie ervan opteren ook vele expats in de Rand voor het Nederlandstalige onderwijssysteem. Daarbij spelen praktische factoren: niet alleen is de kans op een lokale school in de buurt groter, ook het prijskaartje is totaal anders. Bij expats die hier langer wonen, geldt ook de integrerende en sociale rol als argument om voor een lokale school te kiezen en Nederlands te leren. De capaciteitsproblematiek waarmee Brussel en ook andere grootsteden te kampen hebben, zorgt echter voor bijkomende drempels voor de lokale onderwijscircuits. Buitenlandse ouders dienen daarvoor vaak lang van tevoren bezig te zijn met het bijeen zoeken van informatie en het regelen van de inschrijving. Internationale scholen daarentegen bieden flexibele instapmogelijkheden tijdens het schooljaar.
Aanbod en curriculum
Prijzige privéscholen
Het officiële en gesubsidieerde onderwijs in België is zo goed als gratis. Voor de internationale scholen is dat niet het geval. Het inschrijvingsgeld ligt er integendeel bijzonder hoog, namelijk tussen de 13.000 en 25.000€. Vaak maakt het schoolgeld deel uit van het voorzieningenpakket (de expat package deal) in de arbeidsovereenkomst die de werknemer/ouder met de werkgever afsloot. Naargelang de onderhandelingsmarge en de economische crisis wordt het schoolgeld er volledig, deels of slechts voor 1 kind in voorzien. De internationale scholen worden aanzien als exclusieve, prestigieuze elitescholen, hoewel de Montessori scholen een vrij alternatieve onderwijsaanpak aanbieden.
Meertalig onderwijs
Impact van de internationale scholen
Verder onderzoek
Over de internationale scholen is nauwelijks basisonderzoek voorhanden. Het gaat om privé-scholen die niet vallen onder het toezicht van het Vlaamse ministerie van Onderwijs of onder de Franse Gemeenschap en daardoor is ook weinig statistische informatie voorhanden. De enige data zijn afkomstig van publicaties van de scholen zelf of van informatie op de websites van de scholen. Dat geeft echter, mede door de zeer uiteenlopende aard van de scholen – zowel qua omvang, qua project als qua aard van de gegevens – een zeer onvolledig beeld. Ook de invloed van deze scholen op de omgeving is volledig braakliggend onderzoeksterrein. Een vergelijkend onderzoek naar de effecten van inplantingen van dergelijke scholen op de onthaalgemeente zou meer inzicht geven in de problematiek. Hoe is die situatie in andere grootsteden met een internationale aanwezigheid en wat in Waals-Brabant? Heeft de economische crisis een invloed op de leerlingenaantallen in deze scholen en wat is het aandeel kinderen van de expatgemeenschap op de lokale schoolbanken? Op deze vragen moeten we voorlopig het antwoord schuldig blijven. Ook over de rekrutering van de leerkrachten in deze scholen tasten we in het duister. In Brussel en de Rand wordt extra ondersteuning geboden aan leerkrachten om anderstalige leerlingen op te vangen. Hoe gebeurt dat in de internationale scholen, die eveneens te maken krijgen met een zeer diverse instroom? Gezien het toch over een aanzienlijk aantal leerlingen gaat, dat door de internationale rol van Brussel wellicht nog blijft stijgen, en de problematiek nauw aansluit bij die van de internationalisering en de toenemende dualisering van de gemeenschap, is meer onderzoek zeker aangewezen.
Voetnoten
1 Het gaat om approximatieve gegevens op basis van cijfers verstrekt op de Rondetafelconferentie over het Nederlandstalig Onderwijs in Brussel (RTCB-Nota, De specificiteit van het Vlaamse onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2007), aangevuld met de leerlingencapaciteit van de nieuwe Europese school in Laken.
2 De Europese scholen ontstonden in 1957 om de kinderen van Europese ambtenaren van meertalig onderwijs te voorzien. In Brussel zijn ze gelegen in Ukkel, Woluwe, Elsene en Laken en in totaal bieden ze plaats aan meer dan 10.000 leerlingen. Gewestelijk plan voor duurzame ontwikkeling, Cahier van het ATO/ADT, 2011, pp. 143, en Verbindingsbureau Brussel en Europa, Expats in Brussel, Wie zijn zij? (raadpleging 2013).
3 Raad van de Europese Unie, Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad. Het systeem van de Europese scholen in 2011, Brussel, 9 januari 2013, pp. 9-10 en 12.
4 Dat is een van de redenen waarom de zoektocht naar een geschikte vestigingsplaats voor een vierde Europese school in Brussel ook aanleiding gaf tot discussies in het Vlaams parlement. De nabijheid van een internationale of Europese school wordt immers beschouwd als een decisieve factor bij de keuze van een vestigingsplaats voor expats en de vrees bestond dat de inplanting van de nieuwe school aan de rand van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou zorgen voor een toevloed van nieuwe anderstalige inwijkelingen in de Rand. Vergadering Commissie voor Brussel en de Vlaamse Rand, 27 maart 2003, en Commissie voor Wonen, Stedelijk Beleid, Inburgering en Gelijke Kansen, Vergadering, 13 maart 2008.
5 Het International Baccalaureate (IB) is het meest bekende internationaal curriculum, dat over heel de wereld gehonoreerd wordt. Het valt uiteen in Primary Years Programme (PYP, 3-12 jaar), Middle Years Programme (MYP, 12-16 jaar) en Diploma Programme (DP, 16-18 jaar). Het IGCSE is de internationale versie van het Britse General Certificate of Secundary Education (GCSE) en loopt van 12 tot 16 jaar. Het resulteert in een afgerond diploma, dat kan worden verdergezet met het oog op het Advanced International Certificate of Education (AICE, van 16-18 jaar) dat recht geeft op een toegang tot hoger onderwijs en universiteiten.
6 De taalvrijheid is vastgelegd in artikel 30 van de Grondwet. Voor het officiële en gesubsidieerde onderwijs geldt 'onderwijs = streektaal' als uitgangspunt. Het onderwijs in de faciliteitengemeenten kan als uitzondering op deze regel worden beschouwd.
7 Op de aantrekkingskracht van het meertalige onderwijs wordt gewezen in: Janssens Rudi, Taalkennis van integratie van expats in de Rand rond Brussel, in: Degadt Jan, De Metsenaere Machteld, Devlieger Mieke, Janssens Rudi, Mares Ann en Van Wynsberghe Caroline (red.), De internationalisering van de Vlaamse Rand rond Brussel, ASP, 2012, pp. 72-90 enHousen Alex, Multilingual Development in the European Schools, in De Groof Roel (ed.), Brussels and Europe, Bruxelles et l’Europe, ASP, 2008, p. 455.
8 Bart Claes, Internationale Scholen worden internationaler, in: Randkrant, pp. 4-5.
9 Vermeyen Anouk, De woningmarkt in de rand rond Brussel: evoluties en knelpunten, Leuven, licentiaatsverhandeling KULeuven, 2007. De eventuele nadelige impact van de komst van een vierde Europese school in Laken kwam hier aan bod, alsook de nadelige effecten in Wemmel, Meise en Grimbergen. Dat gaf aanleiding tot een debat, waarbij Vlaamse politici vroegen om een betere spreiding van de scholen en inspraak in keuze van inplanting van Europese scholen omwille van het vermeend effect op huisvestingsmarkt. Vergadering Commissie voor Brussel en de Vlaamse Rand, 27 maart 2003, en Commissie voor Wonen, Stedelijk Beleid, Inburgering en Gelijke Kansen, Vergadering, 13 maart 2008.
10 Zo blijkt uit het onderzoek van Anouk Vermeyen dat een groot deel van de leerlingen van de Europese scholen in Ukkel en Elsene in de Vlaamse Rand woont.
11 Dit aspect kwam eveneens aan bod in de hiervoor vermelde besprekingen in de Commissie voor Brussel en de Vlaamse Rand en in Daniël Derudder (2009), De Vlaamse Rand: socio-economisch profiel en een blik op het Vlaams karakter, Studiedienst van de Vlaamse Regering, SVR-Rapport 2009/5.
Links met informatie over internationale scholen
- Portaalsite PLOTEUS
- Map met alle internationale scholen en hun adressen, Greater Brussels, International Schools