Meertaligheid in het bedrijfsleven: Een vergelijking in de Brusselse metropolitane regio

Situering

De werkvloer in de 21ste eeuw is internationaal en meertalig, aldus internationaal onderzoek (Gunnarsson 2014; Vermandere, Vangehuchten & Van Herck 2019). Onderzoek over taalgebruik in het bedrijfsleven blijft echter schaars. Dat geldt ook voor Brussel, ondanks diens unieke positie als belangrijkste economische regio van België en knooppunt van internationale bedrijvigheid. België is een van de meest geglobaliseerde regio’s ter wereld en Brussel staat hierin centraal. De economische activiteiten en netwerken blijven echter niet beperkt tot het Gewest, maar stralen ook uit naar de brede Rand wat in zekere mate ook de internationalisering van haar periferie bevordert (Degadt et al. 2012; Echeverria & Janssens 2020).

Om een eerste beeld te krijgen over het taalgebruik in het bedrijfsleven werden de ‘Trends Gazellen 2020’, de snelst groeiende bedrijven van België, bestudeerd. In het kader van deze studie werd de taligheid van 2.050 bedrijven – waarvan 225 gevestigd in Brussel, 1.125 in Vlaanderen en 700 in Wallonië – onderzocht via hun bedrijfswebsite. Vanuit taalsociologisch oogpunt zijn dit interessante casussen. Deze bedrijven worden immers bestempeld als inspirerende rolmodellen en beïnvloeden het ondernemingsklimaat in de regio.

Voor deze bijdrage beperken we ons evenwel tot de bedrijven in drie geografische eenheden, met name Brussel, de Vlaamse Rand en de Brusselse metropolitaanse agglomeratie. Met Brussel bedoelen we het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) met haar 19 gemeenten. Met de Vlaamse Rand rond Brussel verwijzen we naar de 19 gemeenten die grenzen aan Brussel, met de zes gemeenten met taalfaciliteiten en 13 gemeenten die grenzen aan de voorgenoemde gemeenten en het BHG. Tot slot beschouwen we de Brusselse metropolitane agglomeratie (BMA), een aandachtsgebied van 26 gemeenten[1], dat steeds meer gelijkenissen vertoont met de Brusselse grootstedelijke context (Vanderstraeten & Van Hecke 2019; Echeverria & Janssens 2020). Samen beschouwen we deze entiteiten als de Brussels metropolitane regio (BMR). Het betreft hier louter een geografische en niet een administratieve afbakening, aangezien economische bedrijvigheid niet begrensd wordt door administratieve grenzen (Strale 2020).

Meertaligheid in het bedrijfsleven

De onderstaande resultaten bieden eerst een overzicht van het taalrepertoire van de bestudeerde ondernemingen, vervolgd door een vergelijking volgens regio en een nadere bespreking van de verschillen volgens hun Trendstop.

Taligheid bedrijfsvoering in de BMR

Het internationale en meertalige karakter van de hedendaagse bedrijfsvoering weerklinkt duidelijk bij de bedrijven in de BMR. Liefst 59 unieke taalcombinaties, met 41 verschillende talen, werden geïdentificeerd bij de bestudeerde bedrijfswebsites. Concreet gaat het om de volgende talen: Albanees, Arabisch, Armeens, Azerbeidzjaans, Bosnisch, Bulgaars, Deens, Duits, Engels, Fins, Frans, Georgisch, Grieks, Hebreeuws, Hindi, Hongaars, IJslands, Indonesisch, Italiaans, Japans, Koreaans, Kroatisch, Maleisisch, Mandarijns, Nederlands, Noors, Oekraïens, Perzisch, Pools, Portugees, Roemeens, Russisch, Servisch, Slovaaks, Sloveens, Spaans, Thai, Tsjechisch, Turks, Vietnamees en Zweeds. Het betreft hierbij de talen die door de bedrijven zelf naar voren worden geschoven op hun website, hun effectieve taalgebruik in hun dagdagelijkse bedrijfsvoering kan alsnog verschillen.

Taligheid volgens regio

Om een panorama van het taalrepertoire van de Gazellen te bieden worden drie algemene taalstrategieën onderscheiden: eentalige, tweetalige en meertalige bedrijfswebsites. Elk type onthult een bepaalde taligheid bij de bestudeerde bedrijven, variërende van het Engels als lingua franca en een eentalige bedrijfswebsite in de officiële taal tot de combinatie van twee regionale of meerdere mondiale talen. Tabel 1 illustreert de verschillen volgens taligheid per regio.

Tabel 1: Taligheid per regio

Globaal gezien functioneert de meerderheid van de bestudeerde ondernemingen twee- of meertalig. Slechts 20,1%, of 96 van de 477 ondernemingen, opteert voor een eentalig website tegenover 30% en 39,8% voor een twee- of meertalige werking, respectievelijk.

Uit de tabel blijkt het BHG het kleinste aandeel eentalige Gazellen te hebben, gevolgd door de Vlaamse Rand en de BMA. Wanneer deze Brusselse bedrijfswebsites nader worden bestudeerd valt op dat slechts acht websites in het Frans en geen in het Nederlands beschikbaar zijn tegenover 29 in het Engels. Eenzelfde observatie wordt gemaakt in de Vlaamse Rand: 80% van de eentalige Gazellen functioneren in het Engels. Enkel in de BMA is het aantal eentalige Franstalige websites (N=19) groter dan die in het Engels (N=14) en Nederlands (N=4). Daarentegen combineren 115 van de 143, of 80%, van de tweetalige Gazellen het Nederlands en het Frans. Opvallend genoeg vertonen de tweetalige Gazellen vrij veel parallellen, ongeacht de regio waarin deze gevestigd zijn.

Daarnaast is het interessant om stil te staan bij het meertalige karakter van de bestudeerde bedrijven. Niet minder dan 60%, of 114 van de 190 meertalige Gazellen, combineert minstens het Nederlands, Frans en Engels, hetgeen niet zo verwonderlijk is gezien de specifieke marktoriëntatie van deze bedrijven en de geldende taalcontext (zie Mettewie & Van Mensel 2009). De Gazellen in de Vlaamse Rand scoren het hoogst qua meertaligheid, al is het verschil met het BHG eerder beperkt. Het hogere aandeel eentalige Gazellen in de BMA uit zich logischerwijs in een lager aandeel meertalige bedrijven.

Taligheid volgens Trendstop

De bestudeerde bedrijven worden vervolgens opgedeeld in drie categorieën, m.n. volgens hun Trendstop: kleine gazellen, middelgrote gazellen en grote gazellen, hetgeen verwijst naar de schaal van hun bedrijfsactiviteiten. De onderstaande tabellen bespreken de verschillen in taligheid naargelang Trendstop, per regio.

Tabel 2: Taligheid Gazellen in de BMR

Uit tabel 2 kunnen we afleiden dat grote gazellen regelmatiger gebruikmaken van een meertalige bedrijfswebsites dan middelgrote en kleine gazellen. Concreet verkiest de helft van de grote gazellen een meertalige website tegenover een vierde van de kleine gazellen en ca. 40% bij de middelgrote onderneming. Ook qua taalrepertoire verschillen deze onderling. Kleine Gazellen verkiezen, bijvoorbeeld, eerder de combinatie van het Nederlands, Frans en Engels (79,2%), terwijl de grote (51,8%) en middelgrote (65,5%) gazellen een breder taalrepertoire hanteren. Kijkende naar de eentalige gazellen komt het belang van het Engels bij de grote gazellen (80%) ook sterker tot uiting dan bij de middelgrote (71%) en kleine bedrijven (38,7%).

Tabel 3a: Taligheid Gazellen in het BHG

Tabel 3b: Taligheid Gazellen in de Vlaamse Rand

Tabel 3c: Taligheid Gazellen in de BMA

Daarnaast kunnen we een aantal regionale verschillen aanduiden. De kleine en middelgrote gazellen gevestigd in de Vlaamse Rand blijken meertaliger te zijn dan die in de twee overige regio’s. De desbetreffende bedrijven concentreren zich sterk in de commercieel gerichte gemeenten in de noordoostelijke rand (Echeverria & Janssens 2020). Een groter aandeel kleine en middelgrote gazellen in het BHG (22%) en de BMA (20%) verkiezen daarentegen een meer tweetalige aanpak dan diegene in de Vlaamse Rand (10,5%). Toch zijn de gazellen in het BHG in de eerste plaats meertalig (zoals uit tabel 3a blijkt), gelet op Brussel haar tweetalige institutionele structuur en positie als knooppunt van internationale instellingen en bedrijven. Tot slot kunnen we uit Tabel 3c opmaken dat het vooral de kleine gazellen zijn die bijdragen aan het grotere aandeel eentalige ondernemingen in de BMA. Een gelijkaardige observatie kan worden gemaakt betreffende de meertaligheid bij de grote gazellen in het BHG.

Slotbedenkingen

België behoort tot de meest geglobaliseerde landen ter wereld (Dreher, 2006; KOF, 2021). Deze globalisering van de regionale economie noopt ondernemingen tot een aanpassing van het taalrepertoire aan nieuwe markten, consumenten en producenten. Onze resultaten bevestigen de internationalisering van de intraregionale economie, op basis van de taligheid van het bedrijfsleven (Mettewie & Van Mensel, 2009). De meest dynamische bedrijven uit Brussel en de ruimere regio (zowel Rand als BMR) hanteren meertalige digitale strategieën.

Dit is een eerste stap in het begrip van het belang van taal voor de economie. Verder onderzoek dient nog het taalbeleid, de taalbehoeften en de omgang met meertaligheid van bedrijven in de BMR verder in kaart te brengen, de moeilijkheden op dat vlak te duiden, en na te gaan in hoeverre deze behoeften kunnen ingevuld worden en welke rol de overheid en/of derden hierbij kunnen spelen. Het toelichten van deze lacune biedt immers verscheidene maatschappelijke voordelen. Herhaaldelijk bevestigd door de (internationale) vakliteratuur bieden meertalige competenties een toegevoegde waarde voor werknemers, werkzoekenden, ondernemingen, evenals de bredere samenleving (Grin, Vaillancourt & Sfreddo, 2011; Foreman-Peck et al., 2014). Op basis van deze informatie kan inzicht worden verschaft in, enerzijds, wat de talige behoeften zijn van individuen, ondernemingen en de samenleving en, anderzijds, hoe overheden en werkgeversorganisaties kunnen ageren om aan deze behoeften tegemoet te komen. Als dusdanig kunnen de besproken regio’s hun Europees-internationaal imago en centrale geografische positie in West-Europa dat zowel multinationals als kleine bedrijven aantrekt optimaal benutten.

Bibliografie

Degadt, J, De Metsenaere, M, De Vlieger, M, Janssens, R, Mares, Ann en Van Wynsberghe, C (red.). (2012). De internationalisering van de Vlaamse rand rond Brussel. Brussel, ASP nv.

Dreher, Axel (2006): Does Globalization Affect Growth? Evidence from a new Index of Globalization, Applied Economics 38, 10: 1091-​1110.

Echeverria Vincente, N. J., & Janssens, R. (2020). Naar een typologie van de Vlaamse Rand gebasseerd op sociaaleconomische profielen. BRIO Working Paper 7.

Foreman-Peck, J., & Wang, Y. (2014). The Costs to the UK of Language Deficiencies as a Barrier to UK Engagement in Exporting: A Report to UK Trade & Investment.

Grin, F., Sfreddo, C., & Vaillancourt, F. (2011). The Economics of the Multilingual Workplace. Routledge.

Gunnarsson, B. L. (2014). Multilingualism in European workplaces. Multilingua, 33(1–2).

KOF (2021) KOF Globalization Index, te raadplegen via https://kof.ethz.ch/en/forecasts-and-indicators/indicators/kof-globalisation-index.html (geraadpleegd op 23 december 2021).

Mettewie, L., & Van Mensel, L. (2009). Multilingualism at all Costs: Language Use and Language Needs in Business in Brussels. Sociolinguistica, 23(1), 131–149.

Strale, M. (2020). Logistics sprawl in the Brussels metropolitan area: Toward a socio-geographic typology. Journal of Transport Geography, 88, 102372.

Vanderstraeten, L., & Van Hecke, E. (2019). Les régions urbaines en Belgique. Belgeo, 1.

Vermandere, D., Vangehuchten, L., & Van Herck, R. (2019). Language policy evaluation in business settings. European Journal of Language Policy, 11(1), 25–46.

[1] Beauvechain, Braine l’Alleud, Braine-le-Château, Chaumont-Gistoux, Enghien, Gooik, Grez-Doiceau, Halle, Herne, Hoeilaart, Huldenberg, Ittre, Kampenhout, Kortenberg, La Hulpe, Lasne, Lennik, Ottignies-Louvain-la-Neuve, Pepingen, Rixensart, Silly, Steenokkerzeel, Ternat, Tubize, Waterloo en Waver.